Ludzie w podeszłym wieku z różnych powodów są szczególnie narażeni na upadki. Statystyki dowodzą, że co najmniej jeden epizod w roku dotyczy nawet 40% osób po 65. roku, a po 80. roku życia doświadcza go już co drugi senior. Dlaczego tak się dzieje? Jakie są najczęstsze przyczyny? Czy można temu zaradzić? Jak reagować?
Czynniki ryzyka upadków u osób starszych
Przyczyny upadków wśród seniorów są bardzo różne: biologiczne, behawioralne, środowiskowe i socjoekonomiczne. Specjaliści podzielili je na:
- wewnętrzne (organiczne), w tym wynikające z procesu starzenia się organizmu i mające związek z c chorobami,
- zewnętrzne, środowiskowe.
Zwykle upadek jest kompilacją kilku wzajemnie nakładających się na siebie czynników.
Najczęstsze organiczne przyczyny upadków wśród seniorów
Ryzyko upadków u osób w podeszłym wieku zwiększają czynniki wewnętrzne, mające związek z procesem starzenia się organizmu i stanów chorobowych. To przede wszystkim zmiana wzorca chodu, czyli tak zwany chód starczy i zmiana postawy ciała. Seniorzy zwykle poruszają się w charakterystyczny sposób. Stawiają mniejsze kroki, chodzą wolniej, unoszą stopy niżej w stosunku do podłoża. Obserwuje się również zwiększenie wychylenia postawnego oraz zmniejszenie odruchów prostowania.
Inne wewnętrzne przyczyny upadków w przypadku seniorów to:
- zmniejszenie sprawności układu nerwowego, zwolnienie czasu reakcji,
- zaburzenia równowagi,
- pogorszenie koordynacji ruchowej, pogorszenie sprawności układu ruchowego, osłabienie siły mięśniowej,
- niska masa ciała, niedożywienie, wyniszczenie organizmu,
- upośledzenie funkcji poznawczych, zaburzenia pamięci,
- zażywanie niektórych leków (np. leki hipotensyjne, leki nasenne, diuretyki), polifarmakoterapia,
- stosowanie sprzętu ortopedycznego ułatwiającego przemieszczanie się,
- ortostatyczne spadki ciśnienia tętniczego krwi,
- mała aktywność fizyczna, niesprawność,
- zaburzenia wzroku i słuchu, brak korekcji zaburzeń ostrości wzroku i słuchu: brak lub źle dobrany aparat słuchowy, brak lub źle dobrane okulary.
Najczęstsze przyczyny upadków wśród seniorów wynikające ze stanów chorobowych
- choroby narządu ruchu: stany zapalne narządu ruchu, choroba zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza, urazy, złapania,
- choroby neurologiczne: choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, stany po udarze mózgu, polineuropatie, padaczka,
- choroby psychiczne: demencja, depresja,
- choroby układu sercowo-naczyniowego: zaburzenia rytmu serca, zawał mięśnia sercowego, hipotonia ortostatyczna, hipotonia poposiłkowa, omdlenia,
- choroby narządu wzroku i słuchu: jaskra, zaćma, niedosłuch, niedowidzenie,
- zaburzenia metaboliczne: hipoglikemia, hipokaliemia, niedoczynność tarczycy,
- zaburzenia układu moczowo-płciowego: omdlenie pomikcyjne, omdlenie podefekacyjne, nykturia,
Obserwuje się także upadki bez przyczyny, które mogą mieć związek z nieuwagą, zamyśleniem się, chwilowym zaburzeniem równowagi czy przejściową utratą napięcia w kończynach dolnych podczas chodzenia lub stania.
Najczęstsze środowiskowe przyczyny upadków osób starszych
Ryzyko upadków u osób w podeszłym wieku zwiększają również czynniki zewnętrzne. Najważniejsze z nich to samotne mieszkanie i nieodpowiednie warunki mieszkaniowe oraz niedostosowanie mieszkania do potrzeb i możliwości ruchowych.
Ryzyko upadku osoby w podeszłym wieku zwiększają śliskie podłogi, strome schody, brak mat antypoślizgowych, niepozwijane i długie przewody, nieprzymocowane do podłoża chodniki i dywany, wysokie progi, niedostosowana wysokość mebli i urządzeń sanitarnych, słabe oświetlenie, zarówno słabe, jak i oślepiające, nieodpowiednie meble: fotele na kółkach, niestabilne krzesła i stoły, wysoko zawieszone półki i szafki. Duże znaczenie ma brak udogodnień i zabezpieczeń: uchwytów, poręczy czy włączniki światła położone za wysoko czy w miejscach trudno dostępnych.
Jeśli chodzi o upadki seniorów, nie bez znaczenia jest:
- niski dochód, złe warunki bytowe,
- brak wsparcia, także społecznego,
- ograniczony dostęp do usług zdrowotnych i socjalnych.
Upadki wśród seniorów — co robić?
Nagły upadek, zwłaszcza w przypadku osoby w podeszłym wieku, może być groźny. Często dochodzi do stłuczenia czy złamania, hospitalizacji, utraty sprawności, samodzielności czy wydolności funkcjonalnej. W skrajnych przypadkach upadek grozi śmiercią.
Jak podkreślają specjaliści, niekontrolowane upadki seniorów to jedna z głównych przyczyn niepełnosprawności oraz piąta najczęstsza przyczyna zgonów w populacji osób po 75. roku życia. To sprawia, że profilaktyka upadków u osób starszych staje się bardzo ważną kwestią społeczną.
Aby móc zapobiegać upadkom, a i umożliwić seniorowi szybką pomoc, gdy jej potrzebuje, należy osoby starsze otoczyć opieką. Kluczowe jest zadbanie o zdrowie, ale i komfort codziennego funkcjonowania. W tym kontekście bardzo ważne jest odpowiednie zabezpieczenie mieszkania.
Dobrym pomysłem jest także wyposażenie osoby w podeszłym wieku w opaskę SOS (np. Locon Life czy Locon Life Plus). To proste i funkcjonalne urządzenie noszone na nadgarstku, które umożliwia monitorowanie podstawowych parametrów zdrowia (ciśnienie, puls, często także saturacja i temperatura ciała), ale i pozwala zaalarmować bliskich czy ratowników medycznych o upadku i konieczności pilnej pomocy. Jest to możliwe dzięki przyciskowi alarmowemu SOS i czujnikowi upadku. Pomocny jest także wbudowany telefon oraz „lokalizator 24/7”. To przekłada się na komfort funkcjonowania, ponieważ zapewnia spokój i poczucie bezpieczeństwa zarówno seniorowi, jak i opiekunowi (zwłaszcza jeśli możliwa jest wyłącznie opieka zdalna).
